Το Πάρκο Περιβαλλοντικής Ευαισθητοποίησης "Αντώνης Τρίτσης", ανάμεσα στους Δήμους Ιλίου, Αγίων Αναργύρων και Καματερού, αποτελεί μια μοναδική "νησίδα" άγριας ζωής περίπου 1.000 στρεμμάτων, μέσα στον αστικό ιστό της Αθήνας και μόλις οκτώ χιλιόμετρα από την Ομόνοια!
Η ΟΡΝΙΘΟΛΟΓΙΚΗ από το 2005 υλοποιεί δράσεις Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης αλλά και ενημέρωσης όλων των ενδιαφερομένων για τον ξεχωριστό αυτόν χώρο.
Η ιστορία του Πάρκου
Το κτήμα της Επταλόφου
Μέσα στην εύφορη κοιλάδα του ποταμού Κηφισού, με το εξαιρετικό κλίμα, η τοποθεσία του σημερινού πάρκου "τερπνή και χαρίεσσα" γοήτευσε κάποτε τόσο τη βασίλισσα Αμαλία που θέλησε να το αποκτήσει.
Έτσι, το πάρκο (1.000 στρ.) είναι μέρος του μεγάλου (2.500 στρ.) κτήματος που απέκτησε (μεταξύ των ετών 1848-1861) η βασιλική οικογένεια της νεοαπελευθερωθείσας Ελλάδας προκειμένου να δημιουργήσει ένα πρότυπο Κέντρο Γεωργίας και Κτηνοτροφίας. Για να βελτιώσει και να εκσυγχρονίσει τις αγροτικές δραστηριότητες στην περιοχή έγιναν τότε εντατικές προσπάθειες τις οποίες επόπτευε η ίδια η Αμαλία.
Στο αγρόκτημα φυτεύτηκαν χιλιάδες οπωροφόρα δέντρα, 3.700 μουριές, πολλά στρέμματα φιστικιές, ~180 στρ. αμπέλια, χιλιάδες ελαιόδεντρα και σπάνιες ποικιλίες καλλωπιστικών φυτών από το εξωτερικό. Δούλεψαν οι ανακτορικοί κηπουροί Σμιτ και Μπαρώ που είχαν φτιάξει και τον Βασιλικό Κήπο. Καλλιεργήθηκε επίσης βαμβάκι, δημητριακά, πατάτες, ψυχανθή κ.ά.
Το κτήμα γέμισε ζώα που έφεραν από διάφορα σημεία της Ευρώπης αλλά και από την Αφρική και τις Ινδίες. Αγελάδες, πρόβατα μερινός, αραβικά άλογα, μέχρι και Καμηλοπαρδάλεις! Τα προϊόντα του κτήματος απέσπασαν επαίνους και βραβεία σε εκθέσεις της εποχής.
Με φανερή την επιρροή της "Μεγάλης Ιδέας" (για την απελευθέρωση του Γένους-όλου δηλαδή του Ελληνισμού-), στους έξι φυσικούς λοφίσκους που υπήρχαν στο αγρόκτημα προστέθηκε το 1857 με εντολή της Αμαλίας και ένας 7ος τεχνητός. Στους λόφους αυτούς η βασίλισσα έδωσε ονόματα Αργοναυτών: Ιάσων, Πολυδεύκης, Κάστωρ, Θησέας, Ηρακλής, Ορφεύς, Πηλεύς. Η ίδια έδωσε στο κτήμα την επωνυμία "Επτάλοφος", όπως ονομάζεται αλλιώς και η Κωνσταντινούπολη.
Αν και το κτήμα πέρασε ήδη από το 1870 σε χέρια άλλων ιδιωτών, υπάρχουν αρκετά στοιχεία να θυμίζουν την περίοδο εκείνη. Μεταξύ αυτών βέβαια, ο "πύργος βασιλίσσης". Πρόκειται για την βασιλική έπαυλη που κατασκευάστηκε στη θέση ενός παλιού πύργου. Το κτίσμα είναι γοτθικού ρυθμού, κατ'απομίμηση του πύργου Hohen Schwangau όπου γεννήθηκε ο Όθωνας.
Σύντομη αναδρομή στη διαχείριση του κτήματος της Επταλόφου
Στην ευρύτερη περιοχή του σημερινού πάρκου υπήρχαν κατά την Τουρκοκρατία μεγάλα τσιφλίκια που, τα χρόνια της απελευθέρωσης, πέρασαν σε χέρια εύπορων οικογενειών.
- 1ος αγοραστής κτήματος 300 στρ. που βρισκόταν στην περιοχή του σημερινού πάρκου είναι ο Ανδριώτης καραβοκύρης Ιωάννης Παπαθεοδώρου Λεφάκη
- 1838 το κτήμα αγοράζουν οι άγγλοι John Williams και George Miles για να το καλλιεργήσουν συστηματικά.
- 1840 μοναδικός ιδιοκτήτης γίνεται ο John Williams.
- 1848 αγοράζεται το κτήμα από τον Δημήτριο Κοντάκη
- 1848 τον ίδιο χρόνο, με προτροπή της Αμαλίας, αγοράζεται το κτήμα από την βασιλική οικογένεια
- 1848-1861 με τη σύναψη άλλων 47 συμφωνητικών διαμορφώνεται ένα ενιαίο κτήμα 2.500 στρ.
- 1854 εγκαινιάζεται το κτίριο "πύργος βασιλίσσης".
- 1857 με την προσθήκη 7ου τεχνητού λοφίσκου η Αμαλία ονομάζει το κτήμα "Επτάλοφος".
- 1862 καταργείται δυναμικά η βασιλεία του Όθωνα και η αντιβασιλεία της Αμαλίας. Έντονο αντιοθωνικό-αντιβασιλικό μένος σταματούν κάθε έργο στο κτήμα της Επταλόφου
- 1863 με το ψήφισμα της Β' Εθνικής Συνελεύσεως της 3ης Ιουλίου 1863, η διαχείριση του κτήματος της Επταλόφου ανατίθεται στο Υπουργείο των Οικονομικώ
- 1864 το κτήμα ενοικιάστηκε στον Ηλία Παπαηλιόπουλο (σύζυγο της Κυρίας των Τιμών Πηνελόπης Λιδωρίκη-Παπαηλιοπούλου).
- 1870 αγοράζει το κτήμα ο βαρώνος Σίμων Σίνα
- 1878 περιέρχεται στον Γεώργιο Παχύ. Μετά το θάνατό του το κτήμα περνά στην οικογένεια Σερπιέρη (αφού η κόρη του Γ. Παχύ, η Λαυρία, είχε παντρευτεί τον Φερνάρδο, γιο του Ιταλού διάσημου μεταλλωρύχου και επιχειρηματία Giovani Baptista Serpieri).
- 1987 εκπονούνται οι πρώτες μελέτες από τον Οργανισμό Αθήνας και κατοχυρώνεται ο ενιαίος χαρακτήρας της έκτασης που κινδύνευε να διαμελιστεί από αντιφατικές χρήσεις
- 1993 ο Οργανισμός Ρυθμιστικού Σχεδίου Αθήνας σε συνεργασία με το ΥΠΕΧΩΔΕ προχωρούν στην δημοπράτηση της πρώτης φάσης του έργου για την δημιουργία ενός πρότυπου οικολογικού πάρκου και υπερτοπικού πόλου αναψυχής.
Οι παραπάνω πληροφορίες προέρχονται από την εξαιρετικά ενδιαφέρουσα έκδοση του Πολιτιστικού Κέντρου Μελίνα Μερκούρη, Δήμου Ιλίου: Διώτη Μαρίνου, Σπύρου Γεωργόπουλου 1995: "ΙΛΙΟΝ πορεία στους αιώνες"
Η σημαντικότητα του Πάρκου
Το Πάρκο Περιβαλλοντικής Ευαισθητοποίησης "Αντώνης Τρίτσης", ανάμεσα στους Δήμους Ιλίου, Αγίων Αναργύρων και Καματερού, αποτελεί τμήμα ενός μεγαλύτερου κτήματος 2.500 στρεμ. (γνωστό ως "Πύργος Βασιλίσσης") που είχε διαμορφωθεί κατά την Οθωνική περίοδο σε Πρότυπο Κέντρο Γεωργίας & Κτηνοτροφίας.
Οι ενέργειες για τη δημιουργία ενός σύγχρονου πάρκου ξεκίνησαν το 1987 και τα τελευταία χρόνια η Πολιτεία προχώρησε στην υλοποίηση σημαντικών έργων διαμόρφωσης του χώρου. Το υγρό στοιχείο των γλυκών νερών, σπάνιο στην Αττική, αναδείχθηκε σε κυρίαρχο χαρακτηριστικό του τοπίου με τη δημιουργία σειράς τεχνητών λιμνών. Έτσι, η οικολογική αξία του κτήματος που είχε γλιτώσει από την ισοπέδωση της μεγαλούπολης έγινε ακόμη μεγαλύτερη προσελκύοντας νέα είδη άγριων ζώων.
Σήμερα, το Πάρκο "Αντώνης Τρίτσης" έχει έκταση 1.000 στρ. (έξι φορές μεγαλύτερο από τον Εθνικό Κήπο) και αποτελεί ένα από τα τελευταία καταφύγια άγριας ζωής στο αστικό περιβάλλον της Αθήνας. Μέλη της Ελληνικής ΟΡΝΙΘΟΛΟΓΙΚΗΣ Εταιρείας παρακολουθούν συστηματικά την ορνιθοπανίδα του Πάρκου για πάνω από 15 χρόνια και έχουν καταγράψει μέχρι σήμερα 198 διαφορετικά είδη πουλιών. Φυλλοβόλα δέντρα, πεύκα και άλλα κωνοφόρα, αγροτικές καλλιέργειες και καλαμιώνες σφύζουν από ζωή, ιδιαίτερα κατά την περίοδο της μετανάστευσης των πουλιών.To Κέντρο Προσανατολισμού και Ενημέρωσης της Ελληνικής ΟΡΝΙΘΟΛΟΓΙΚΗΣ Εταιρείας βρίσκεται στην Αίθουσα «Κιβωτός των Σπόρων», στην Είσοδο Α του Πάρκου (Μουστακλή).
Γενικά στο Πάρκο «Α. Τρίτσης» μπορείτε να έρθετε:
Από Αττική οδό:
- Κόμβος 6 "Λεωφόρος Φυλής" για τις Εισόδους Δ, Ε και Γ του Πάρκου
- Κόμβος 7 "Λεωφόρος Δημοκρατίας" για τις εισόδους Α και Β του Πάρκου (Κέντρο Προσανατολισμού και Ενημέρωσης)
Από Εθνική οδό:
- Κόμβος για Αγ. Αναργύρους, Ίλιον ("Τρεις Γέφυρες”) για τις Εισόδους Α έως Ε.
Με λεωφορείο:
Από Αθήνα προς Πάρκο: Είσοδος Α και Είσοδος Β (στάση 1η Πολυκατοικιών ή Εργατικές Κατοικίες)
- Α10 (Πλ. Βάθη ‐ Αχαρναί)
- B10 (Πλ. Βάθη ‐ Αχαρναί)
- 714 (Πλ. Βάθη ‐ Πάρνηθα)
- 735 (Σταθμός Πατήσια ‐ Ζεφύρι ‐ Αχαρναί)
Από Πάρκο προς Αθήνα: Είσοδος Ε (στάση 6η Χασιάς)
- Α12 (Μάρνη ‐ Άνω Λιόσια ‐ Φυλή)
- B12 (Μάρνη ‐ Άνω Λιόσια)
- 704 (Σταθμός Μετρό Αττική ‐ Καματερό)
Σήμερα στο Πάρκο επιβιώνει μια μεγάλη ποικιλία φυτών από το πρόσφατο παρελθόν, από την εποχή που δημιουργήθηκε στην περιοχή ένα εύφορο κτήμα και ιδιαίτερα κατά την οθωνική περίοδο όταν η βασίλισσα Αμαλία είχε μετατρέψει την περιοχή σε ένα πρότυπο Κέντρο Γεωργίας και Κτηνοτροφίας, φυτεύοντας χιλιάδες δέντρα.
Πριν ακόμη δημιουργηθούν οι τεχνητές λίμνες, σε πρόσκαιρους νερόλακους που δημιουργούσαν εποχιακά ρέματα γεννούσαν αμφίβια (Πρασινόφρυνοι). Αυτά τα εποχιακά ρέματα "μπόλιασαν" σύντομα τις τεχνητές λίμνες με υδροχαρή φυτά (όπως ψαθιά, νεροκάλαμα κ.ά). Σύμφωνα με μαρτυρίες των γεροντότερων, στην περιοχή φώλιαζαν Πελαργοί μέχρι τα μέσα τουλάχιστον του 20ού αιώνα.
Καθώς οι περισσότεροι υγρότοποι της Αττικής έχουν συρρικνωθεί ή εξαφανιστεί τα τελευταία χρόνια, οι λίμνες προσελκύουν τα πουλιά που έχουν ανάγκη το υγρό στοιχείο (υδρόβια, καλοβατικά, παρυδάτια, πουλιά των καλαμιώνων κ.ά.). Είναι μάλιστα οι πιο σημαντικές συγκεντρώσεις νερού στο λεκανοπέδιο Αττικής (ιδιαίτερα μετά τον πλήρη αφανισμό του Φαληρικού Δέλτα που σχημάτιζαν οι ποταμοί Ιλισός και Κηφισός).
Σημαντική για την παρουσία των πουλιών είναι και η ποικιλομορφία στη βλάστηση: πεύκα και άλλα κωνοφόρα, φυλλοβόλα δέντρα, αγροτικές καλλιέργειες (αμπέλια, φυστικιές, ελιές), καλαμιώνες και ανοιχτά πεδία με χόρτα δίνουν την ευκαιρία να εμφανιστούν διαφορετικά είδη με ειδικές προτιμήσεις το καθένα. Θάμνοι πλούσιοι σε χειμωνιάτικους καρπούς (πυράκανθοι, κισσός) αξιοποιούνται ανάλογα από τα πουλιά που τρέφονται με αυτούς τους δύσκολους μήνες.Ένας αρχικός κατάλογος των ειδών πουλιών που έχουν παρατηρηθεί στο Πάρκο από την ίδρυσή του και εξής έχει παρουσιαστεί από την Ελληνική ΟΡΝΙΘΟΛΟΓΙΚΗ Εταιρεία ήδη (Γκατζέλια & Δημητρακόπουλος 2005). Εν τω μεταξύ, δεκάδες παρατηρητές πουλιών έχουν καταγράψει την παρουσία και άλλων ειδών, καθώς το Πάρκο εξακολουθεί να αποτελεί έναν από τους βασικούς προορισμούς για παρατήρηση (και φωτογράφιση) πουλιών εντός του αστικού ιστού. Επιπλέον, η Ελληνική ΟΡΝΙΘΟΛΟΓΙΚΗ Εταιρεία πραγματοποιεί περιοδικά μια σειρά εκδηλώσεων εντός του Πάρκου, όπως τα "Χελιδονίσματα", οι Γιορτές Πουλιών, ο Αττικός Αγώνας Παρατήρησης Πουλιών, οι Καταμετρήσεις
Υδρόβιων Πουλιών κ.ά., δίνοντας την δυνατότητα σε μέλη, φίλους και απλούς επισκέπτες να ενημερωθούν για τα πουλιά της Αθήνας και του Πάρκου, όπως και να συμμετάσχουν.Κατά την περίοδο 1993-2017 έχουν παρατηρηθεί στο Πάρκο 198 είδη πουλιών. Σε αυτά συμπεριλαμβάνονται και 12 είδη που είναι ξενικά και δεν εμφανίζονται στην Ελλάδα. Τα είδη αυτά είτε δραπέτευσαν από αιχμαλωσία και βρήκαν ασφαλές καταφύγιο στην περιοχή, είτε ελευθερώθηκαν-αφέθηκαν από ιδιώτες. Μάλιστα, ο Ευπατρίδης Ψιττακίσκος Psittacula eupatria, ένα είδος εξωτικού παπαγάλου, αναπαράγεται τα τελευταία χρόνια εντός του Πάρκου, όπου και διατηρεί πλέον έναν μικρό πληθυσμό.
Το Πάρκο φιλοξενεί μια πολύ μεγάλη ποικιλία ειδών πουλιών (~40% των ειδών που έχουν καταγραφεί συνολικά στη χώρα). Για πολλά μεταναστευτικά και διαχειμάζοντα είδη το Πάρκο προσφέρει ευκαιρίες επιβίωσης στην περιοχή του λεκανοπεδίου, όπου το περιβάλλον είναι γενικά αφιλόξενο γι’ αυτά. Το υγρό στοιχείο του Πάρκου επίσης αμβλύνει την μεγάλη απώλεια των υγροτόπων της Αττικής κατά τον 20ο αιώνα.
Χαρακτηριστικά είδη πουλιών στο Πάρκο "Α. Τρίτσης"
ΣΤΑΧΤΟΤΣΙΚΝΙΑΣ Ardea cinerea
Είναι ένα από τα πιο κοινά είδη ερωδιού. Έχει μακριά πόδια, λαιμό και ράμφος, σταχτί φτέρωμα με λευκά και μαύρα σημάδια. Όλη του η κατασκευή θυμίζει καμάκι. Άλλωστε είναι κυρίως ψαροφάγος.
Διακρίνεται εύκολα από τους Πελαργούς όταν πετά αφού κρατά το λαιμό μαζεμένο ενώ εκείνοι πετούν με τεντωμένο το λαιμό μπροστά. Την άνοιξη τα ενήλικα αποκτούν διπλό μαύρο λοφίο στο κεφάλι που πέφτει προς τα πίσω. Εμφανίζεται σε όλη σχεδόν την Ευρασία μέχρι την Ιαπωνία και σε μεγάλο μέρος της Αφρικής. Αρκετοί ξεχειμωνιάζουν στην Ευρώπη. Αλλοι όμως ταξιδεύουν μέχρι και τη νότια Αφρική.
Στο Πάρκο έχουν παρατηρηθεί κατά καιρούς σχεδόν όλα τα είδη των ερωδιών της Ελλάδας, ακόμη και τα πιο σπάνια (Ήταυρος, Πορφυροτσικνιάς).
ΝΕΡΟΚΟΤΑ Gallinula chloropus
Έχει καφετί σώμα με λευκή γραμμή στο πλάι του σώματος και λευκά σημάδια κάτω από την ουρά με κόκκινο-κίτρινο ράμφος που προεκτείνεται στο μέτωπο.
Είναι το πρώτο υδρόβιο πουλί που τόλμησε να γεννήσει στο Πάρκο. Έχει πολύ μακριά δάχτυλα που τη βοηθούν να στέκεται στην επιπλέουσα βλάστηση. Γεννά δύο ακόμη και τρεις φορές το χρόνο και τρέφεται με υδρόβια φυτά και ασπόνδυλα. Μοιάζουν παχουλά και δυσκίνητα είναι όμως από τα πιο περιπετειώδη πουλιά. Νερόκοτες έχουν φτάσει σε μερικά από τα πιο απομονωμένα ωκεάνια νησιά.
Στο Πάρκο εμφανίζεται όλο το χρόνο. Βορειότερα, και ιδιαίτερα στο μεγαλύτερο μέρος της ανατολικής Ευρώπης, οι Νερόκοτες εγκαταλείπουν το χειμώνα τα λημέρια τους για να επιστρέψουν ξανά τον Μάρτιο.ΦΑΛΑΡΙΔΑ Fulica atra
ΦΑΛΑΡΙΔΑ Fulica atra
Έχει σχεδόν κατάμαυρο σώμα με λευκό ράμφος που προεκτείνεται στο μέτωπο για αυτό την ονομάζουν και "Μαυρόκοτα". Είναι το πιο άφθονο υδρόβιο πουλί του ελληνικού χειμώνα και τρέφεται κυρίως με υδρόβια φυτά.
Είναι το δεύτερο υδρόβιο πουλί (μετά την Νερόκοτα) που άρχισε να γεννά στο πάρκο (πρώτη φορά το 2003).
Ένα ζευγάρι μπορεί να γεννήσει και δεύτερη φορά σε μια χρονιά. Έχει παρατηρηθεί δε, το θηλυκό να κλωσά τα αβγά της δεύτερης γέννας όταν το αρσενικό περιποιείται τους νεοσσούς της πρώτης γέννας κρατώντας τους ζεστούς σε επιπλέουσες σχεδίες από φυτά!
ΝΑΝΟΒΟΥΤΗΧΤΑΡΙ Tachybaptus ruficollis
Έχει περίπου το μέγεθος του περιστεριού, με "στρουμπουλό" σώμα και αφανή ουρά. Το καλοκαίρι εμφανίζει κόκκινο σημάδι στα μάγουλα και το λαιμό. Είναι υδρόβιο πουλί που εντυπωσιάζει με τα εκπληκτικά μακροβούτια του. Κρύβεται συχνά στους καλαμιώνες. Φώλιασε για πρώτη φορά στο πάρκο το 2004.
Τρέφεται κυρίως με υδρόβια έντομα και οι γονείς συχνά κολυμπούν μεταφέροντας τα μικρά στην πλάτη τους!
ΑΛΚΥΟΝΗ Alcedo atthis
Έχει θεαματικά λαμπερό φτέρωμα και θυμίζει γαλάζιο βέλος όταν πετά. Το πάνω μέρος του κεφαλιού, η ράχη και η ουρά είναι έντονα γαλάζια. Το στήθος κοκκινοκαφετί. Τρέφεται με ψάρια και επισκέπτεται τις λίμνες του Πάρκου το χειμώνα. Συνδέεται με το μύθο των Αλκυονίδων ημερών.
Φωλιάζουν (όχι στο Πάρκο προς το παρόν) σε στοές που ανοίγουν μόνες τους σε κάθετα χωμάτινα πρανή.
ΠΡΑΣΙΝΟΣ ΠΑΠΑΓΑΛΟΣ Psittacula krameri
Είναι σχεδόν καταπράσινος με κόκκινο ράμφος. Έχει μακριά ουρά και το αρσενικό μαύρο κολάρο στο λαιμό.
Κατά καιρούς θα δούμε κοντά στις πόλεις διάφορα είδη παπαγάλων που έχουν ξεφύγει από κλουβιά. Λίγα καταφέρνουν να επιβιώσουν. Οι Δαχτυλιδολαίμηδες Ψιττακίσκοι έχουν σχηματίσει αποικίες σε διάφορα σημεία της Ελλάδας αλλά και της Ευρωπης (Αγγλία, Βέλγιο). Στην Ελλάδα οι πιο εντυπωσιακές είναι μάλλον του λεκανοπεδίου Αττικής (ιδιαίτερα αυτές στη Φιλοθέη, στη Γλυφάδας και στο Πάρκο).
ΣΟΥΣΟΥΡΑΔΕΣ Motacilla sp.
Στο Πάρκο έχουν παρατηρηθεί τρία είδη σουσουράδας. Είναι λεπτεπίλεπτα πουλιά με αρκετά μακριά ουρά που κινούν νευρικά πάνω-κάτω. Ζουν κυρίως στο έδαφος και σηματοδοτούν τον ερχομό του φθινοπώρου.
ΧΕΛΙΔΟΝΙΑ - ΣΤΑΧΤΑΡΕΣ
Είναι πουλιά που τρέφονται αποκλειστικά στον αέρα. Παρόλο που δεν συγγενεύουν, μοιάζουν (τόσο ώστε κάποιοι ονομάζουν τις σταχτάρες "πετροχελίδονα").
ΚΑΡΑΚΑΞΑ Pica pica
Κορακοειδές που ξεχωρίζει εύκολα από το ασπρόμαυρο φτέρωμα και την πολύ μακριά ουρά. Ακόμη και η φωλιά είναι χαρακτηριστική αφού μοιάζει με μπάλα από κλαδιά (καθώς έχει θολωτή οροφή!). Στο έδαφος βαδίζει όταν κινείται ήρεμη και χοροπηδά όταν βιάζεται.
ΣΠΟΥΡΓΙΤΙΑ Passer sp.
Δύο είδη σπουργιτιών φωλιάζουν στο Πάρκο:
Σπιτοσπουργίτης Passer domesticus
Είναι ο κοινός σπουργίτης των πόλεών μας. Ο αρσενικός έχει γκρι στέμμα στο κεφάλι και ο θηλυκός είναι καφετής. Για ανεξήγητους προς το παρόν λόγους μειώνεται σε κάποιες περιοχές (όπως η Βρετανία, όπου σήμερα θεωρείται ότι κινδυνεύει με εξαφάνιση!)
Χωραφοσπούργιτης Passer montanus
Αρσενικός και θηλυκός παρόμοιοι. Κανένα δεν έχει γκρίζο χρώμα στο κεφάλι. Έχει χαρακτηριστικό μαύρο σημάδι στο μάγουλο. Το Πάρκο είναι το μοναδικό γνωστό σημείο του λεκανοπεδίου Αττικής που φωλιάζει το είδος αυτό.
ΣΠΙΖΕΣ
Στο Πάρκο εμφανίζονται αρκετά είδη από τα πουλιά με το κωνικό ράμφος που τους δίνει τη δυνατότητα να τρώνε σπόρους.
Σπίνος Fringilla coelebs
Ο "σπουργίτης του δάσους" διακρίνεται από τη διπλή σειρά λευκών γαλονιών στις φτερούγες. Ο αρσενικός έχει γκρι κεφάλι και καφετιά ράχη. Ο θηλυκός είναι πιο ομοιόχρωμος, λαδοπράσινος. Είναι πολύ κοινός το χειμώνα στο Πάρκο.Σκαρθάκι Serinus serinus
Στενός συγγενής του Καναρινιού. Με γενναίες ποσότητες κίτρινου χρώματος στο φτέρωμά του (ειδικά στο αρσενικό). Είναι κοινό στο Πάρκο όπου εμφανίζεται όλο το χρόνο.Καρδερίνα Carduelis carduelis
Πανέμορφος συνδυασμός απαλών και έντονων χρωμάτων. Κόκκινο στο πρόσωπο και κίτρινο χρώμα στις φτερούγες. Συχνά τη συναντούμε σε αγκάθια των οποίων τρώει τους σπόρους.Φλώρος Carduelis chloris
Λαδοπράσινος με έντονα κίτρινα σημάδια στις φτερούγες και την ουρά. Βρίσκεται όλο το χρόνο στο Πάρκο.ΚΟΚΚΙΝΟΛΑΙΜΗΣ Erithacus rubecula
Στο μέγεθος σπουργιτιού με κόκκινο της σκουριάς χρώμα στο πρόσωπο και το στήθος. Είναι τυπικός χειμωνιάτικος επισκέπτης. Κατεβαίνει από τα βουνά ή βορειότερες περιοχές για να αναζητήσει καταφύγιο και στην παραμικρή συστάδα βλάστησης.
ΔΕΚΑΟΧΤΟΥΡΑ Streptopelia decaocto
Ανήκει στην ίδια οικογένεια με τα περιστέρια. Έχει πάντα το ίδιο μπεζ-γκρι χρωματισμό με άσπρα σημάδια στην ουρά (και μαύρα στο κάτω μέρος της). Ξεκίνησε μέσα στον 20ο αιώνα από τα Βαλκάνια για να αποικίσει χιλιάδες πόλεις και χωριά στο μεγαλύτερο μέρος της Ευρώπης. Ακόμη και σήμερα επεκτείνεται σε νέα μέρη (στην Ελλάδα εμφανίζεται σε πιο ορεινά χωριά και πιο απομονωμένα νησιά).
ΠΕΡΙΣΤΕΡΙ Columba livia
Πρόκειται για οικοδίαιτες μορφές του Αγριοπερίστερου (που βρίσκουμε σε απομονωμένες βραχώδεις τοποθεσίες της Ελλάδας). Έχει εξημερωθεί εδώ και χιλιάδες χρόνια από τον άνθρωπο.
Στο Πάρκο "Α. Τρίτσης" η ΟΡΝΙΘΟΛΟΓΙΚΗ διοργανώνει προγράμματα για μαθητές/τριες σε συνεργασία με τον Φορέα που είναι υπεύθυνος για τη Διαχείριση του Πάρκου. Η υλοποίηση των Προγραμμάτων γίνεται σε ειδικά διαμορφωμένη αίθουσα ("Κιβωτός των Σπόρων") και εκπαιδευτικές διαδρομές.
Οι γενικοί στόχοι των Εκπαιδευτικών Προγραμμάτων είναι:
- Η περιβαλλοντική ευαισθητοποίηση δίνοντας παράλληλα την ευκαιρία στους/στις μαθητές/τριες και εκπαιδευτικούς για δημιουργική και επιστημονική δραστηριότητα και μάθηση γύρω από το φυσικό περιβάλλον στις αστικές περιοχές μέσα σε ένα μοναδικής ομορφιάς πάρκο.
- Η υποστήριξη των προγραμμάτων Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης των σχολείων (σε θεματικές ενότητες όπως άγρια πανίδα και χλωρίδα, αστικό περιβάλλον, σημασία αγροτικών περιοχών, βιοποικιλότητα, νερό κ.ά.) με επιτόπου επαφή με το φυσικό περιβάλλον, τη ζωή στα διάφορα οικοσυστήματα, την αστική βιοποικιλότητα, δίνοντας έμφαση στην ορνιθοπανίδα.
Το πρόγραμμα επίσκεψης διαμορφώνεται βάσει του διαθέσιμου χρόνου και του ιδιαίτερου ενδιαφέροντος της κάθε εκπαιδευτικής ομάδας κατόπιν συνεννόησης με την ΟΡΝΙΘΟΛΟΓΙΚΗ και συμπλήρωσης της σχετικής Δήλωσης Συμμετοχής.
Εκπαιδευτικά Προγράμματα:
«Τα πουλιά στην πόλη»
Το πρόγραμμα, που υλοποιείται για 15η χρονιά, στοχεύει στη βιωματική επαφή των μαθητών/τριών με τη φύση, στην κατανόηση της οικολογικής αξίας των αδόμητων χώρων στα αστικά κέντρα και στην ευαισθητοποίηση και γνωριμία τους με βασικά χαρακτηριστικά των άγριων πουλιών και των βιοτόπων τους.
Μέσα από τις ειδικά σχεδιασμένες δραστηριότητες, οι μαθητές/τριες αναπτύσσουν ικανότητες προσανατολισμού, αυξάνουν την παρατηρητικότητα τους, δημιουργούν και ενισχύουν την κριτική τους σκέψη.
Το πρόγραμμα περιλαμβάνει:
Α. Επίσκεψη στο Κέντρο Προσανατολισμού & Ενημέρωσης ("Κιβωτός των Σπόρων")
Στον ειδικά διαμορφωμένο εκθεσιακό χώρο γίνεται η υποδοχή των μαθητών/τριών και δίνονται γενικές πληροφορίες για το Πάρκο, τα πουλιά και τη φύση στην πόλη καθώς και για τα οικοσυστήματα στις διαφορετικές εποχές του χρόνου με τη χρήση οπτικοακουστικών μέσων.
Κατόπιν τα παιδιά χωρίζονται σε ομάδες και ενημερώνονται για την επιλεγμένη δραστηριότητα/διαδρομή. Ακολούθως, δίνονται συμπληρωματικές πληροφορίες, όπως κανόνες συμπεριφοράς και ασφάλειας για την κίνηση στο Πάρκο.
Τέλος, στην κάθε ομάδα διανέμονται φύλλα καταγραφής και παρατήρησης πουλιών τα οποία θα χρησιμοποιήσουν στο πεδίο.
Β. Περιήγηση στη «Διαδρομή της Λίμνης»
Πρόκειται για ειδικά διαμορφωμένο εκπαιδευτικό μονοπάτι με ενημερωτικές πινακίδες ερμηνείας περιβάλλοντος στα λιμναία, δασικά και αγροτικά οικοσυστήματα του Πάρκου αντίστοιχα.
Οι μαθητές/τριες γνωρίζουν τους τρεις διαφορετικούς τύπους οικοσυστημάτων του Πάρκου, ενημερώνονται από τις ειδικές πινακίδες ερμηνείας περιβάλλοντος, μαθαίνουν για τη χλωρίδα του Πάρκου και εξοικειώνονται με την παρατήρηση πουλιών. Η περιήγηση γίνεται από ειδικευμένους συνοδούς της ΟΡΝΙΘΟΛΟΓΙΚΗΣ.
Γ. Επιστροφή στο Κέντρο Προσανατολισμού & Ενημέρωσης
Γίνεται παρουσίαση των παρατηρήσεων, συζήτηση και αξιολόγηση της εμπειρίας των μαθητών/τριών.
* Για την υλοποίηση του προγράμματος προβλέπεται συμβολική συμμετοχή 3€ ανά μαθητή/τρια. Εξαιρούνται ειδικές ομάδες και Ιδρύματα.
«Πάει, πέταξε η τροφή!»
Το Πρόγραμμα στοχεύει στην ευαισθητοποίηση των μαθητών/τριών για τις βασικές ανάγκες των πουλιών, για τις δυσκολίες που συναντούν τα άγρια πουλιά στην προσπάθειά τους να βρουν τροφή και ασφαλή μέρη για να φωλιάσουν και για τους τρόπους προστασίας τους. Αυτό επιτυγχάνεται μέσα από ενημερωτική παρουσίαση στο Κέντρο Προσανατολισμού, περιήγηση στο Πάρκο και βιωματικό παιχνίδι σε επιλεγμένο χώρο μέσα στο Πάρκο, κατάλληλα προσαρμοσμένο για την προσχολική ηλικία καθώς και την πρώτη τάξη του δημοτικού. Παράλληλα, δίνεται η δυνατότητα στους/στις μαθητές/τριες να διαπιστώσουν την οικολογική αξία των αδόμητων χώρων αλλά και τη σημασία αυτών για τον άνθρωπο.
Το πρόγραμμα περιλαμβάνει:
Α. Επίσκεψη στο Κέντρο Προσανατολισμού & Ενημέρωσης ("Κιβωτός των Σπόρων")
Στον ειδικά διαμορφωμένο εκθεσιακό χώρο γίνεται η υποδοχή των μαθητών/τριών και δίνονται γενικές πληροφορίες για το Πάρκο. Οι μαθητές/τριες γνωρίζονται με τέσσερα διαφορετικά είδη άγριων πουλιών (Χελιδόνι/Κοκκινολαίμης, Φαλαρίδα, Σταχτοτσικνιάς, Κότσυφας), τις διατροφικές τους συνήθειες και τους διαφορετικούς τρόπους φωλιάσματος. Μέσα από τη διαλεκτική μέθοδο οι μαθητές/τριες εντοπίζουν τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν τα πουλιά στην κάλυψη της ανάγκης τους για τροφή (π.χ. υποβάθμιση βιοτόπων, καιρικές συνθήκες, λαθροθηρία). Τέλος, δίνονται συμπληρωματικές πληροφορίες, όπως κανόνες συμπεριφοράς και ασφάλειας για την κίνηση στο Πάρκο.
Β. Περιήγηση στη «Διαδρομή της Λίμνης»
Ακολουθώντας το ειδικά διαμορφωμένο εκπαιδευτικό μονοπάτι με ενημερωτικές πινακίδες ερμηνείας περιβάλλοντος, οι μαθητές/τριες εντοπίζουν τα τέσσερα είδη πουλιών που γνώρισαν, ανακαλύπτουν τις πηγές τροφής τους και βρίσκουν τις φωλιές τους. Στη συνέχεια υιοθετούν ρόλους άγριων πουλιών και ξεκινούν την πτήση του προς την τροφή όπου συναντούν διάφορες δυσκολίες και εμπόδια.
Γ. Βιωματικό παιχνίδι «Πάει, πέταξε η τροφή!»
Η δραστηριότητα κλείνει με ένα κινητικό παιχνίδι βασισμένο σε ρόλους. Μέσα από το παιχνίδι αναδεικνύονται βασικά προβλήματα των άγριων πουλιών, όπως η έλλειψη επαρκούς ποσότητας τροφής. Οι μαθητές/τριες χωρίζονται σε ομάδες και συμμετέχουν σε ένα παιχνίδι εύρεσης κατάλληλης τροφής για τα πουλιά. Μόλις ολοκληρωθεί το παιχνίδι, γίνεται συζήτηση και οι μαθητές/τριες προτείνουν μέτρα προστασίας των άγριων πουλιών ανακαλώντας πληροφορίες που έχουν αντλήσει από το πρόγραμμα.
* Για την υλοποίηση του προγράμματος προβλέπεται συμβολική συμμετοχή 3€ ανά μαθητή/τρια. Εξαιρούνται ειδικές ομάδες και Ιδρύματα.
«Μία λίμνη στην πόλη μας»
Το Πρόγραμμα στοχεύει στην ευαισθητοποίηση και γνωριμία των παιδιών με τις προστατευόμενες περιοχές και την έννοια της βιοποικιλότητας, στην κατανόηση της σημασίας της ιδιαίτερης συμπεριφοράς που πρέπει να υιοθετούν όταν βρίσκονται σε προστατευόμενες περιοχές και γενικότερα στη φύση, στην αντίληψη της σημασίας των υγροτοπικών οικοσυστημάτων στην υποστήριξη της βιοποικιλότητας, στον εμπειρικό προσδιορισμό της ευαισθησίας και οικολογικής κατάστασης των υγροτοπικών οικοσυστημάτων και στην κατανόηση της σύνδεσης μεταξύ υγροτοπικών οικοσυστημάτων και ανθρώπου.
Δίνεται στους/στις μαθητές/τριες η δυνατότητα να έρθουν σε επαφή με τη φύση, να γνωρίσουν το βιοτικό και το αβιοτικό περιβάλλον προσεγγίζοντάς το συναισθηματικά (χρησιμοποιούν τις αισθήσεις, παρατηρούν), αλλά και επιστημονικά (πραγματοποιούν μετρήσεις, παρατηρούν στο στερεοσκόπιο, ερμηνεύουν τον καιρό). Επίσης, ασκούν δεξιότητες (χειρωνακτικές, μαθηματικές, κ.ά.), αυξάνουν την παρατηρητικότητά τους, δημιουργούν και παίζουν.
Το πρόγραμμα περιλαμβάνει:
Α. Επίσκεψη στο Κέντρο Ενημέρωσης & Προσανατολισμού ("Κιβωτός των Σπόρων")
Στον ειδικά διαμορφωμένο εκθεσιακό χώρο γίνεται η υποδοχή των μαθητών/τριών και δίνονται γενικές πληροφορίες για το Πάρκο, για τους τρεις διαφορετικούς τύπους οικοσυστημάτων που απαντούν στο Πάρκο με έμφαση στα λιμναία οικοσυστήματα και στην άγρια ζωή που υποστηρίζουν, ενημερώνονται για τον ευτροφισμό και γενικότερα την ευαισθησία των υγροτοπικών οικοσυστημάτων και συμμετέχουν σε σχετική με το πρόγραμμα εκπαιδευτική δραστηριότητα. Τα παιδιά στη συνέχεια χωρίζονται σε ομάδες, δίνονται συμπληρωματικές πληροφορίες για το πρόγραμμα, επεξηγούνται τα φύλλα εργασίας που έχουν αποσταλεί, και ενημερώνονται για τους κανόνες συμπεριφοράς και ασφάλειας όσον αφορά την κίνηση μέσα στο Πάρκο.
Β. Περιήγηση στη «Διαδρομή της Λίμνης»
Οι μαθητές/τριες ακολουθούν συγκεκριμένη διαδρομή στο Πάρκο, γνωρίζουν τους διαφορετικούς τύπους οικοσυστημάτων του Πάρκου, ενημερώνονται για τη χλωρίδα και πανίδα του Πάρκου, παρατηρούν και καταγράφουν τα είδη πουλιών και των βασικών ειδών χλωρίδας, πραγματοποιούν δραστηριότητες πεδίου (συλλογή δείγματος νερού από διαφορετικά σημεία της λίμνης, μέτρηση διαφάνειας νερού με χρήση του δίσκου του Secchi) και συμπληρώνουν τα σχετικά φύλλα εργασίας.
Γ. Επιστροφή στο Κέντρο Προσανατολισμού & Ενημέρωσης
Ολοκληρώνονται κάποιες από τις δραστηριότητες πεδίου που προηγήθηκαν και αξιοποιείται το υλικό που συνέλεξαν οι μαθητές/τριες για τη διεξαγωγή βασικών εργαστηριακών ασκήσεων (εξέταση στο μικροσκόπιο του δείγματος νερού και αναγνώριση μικροοργανισμών βάσει φωτογραφικού υλικού και ερμηνεία αποτελεσμάτων).
Στο τελικό στάδιο του προγράμματος οι μαθητές/τριες προβληματίζονται με συγκεκριμένα ζητήματα ορθής διαχείρισης του Πάρκου ως μία προστατευόμενη περιοχή. Κατόπιν, οι ομάδες παρουσιάζουν τα φύλλα εργασίας, γίνεται συζήτηση και αξιολόγηση του προγράμματος.
* Για την υλοποίηση του προγράμματος προβλέπεται συμβολική συμμετοχή 3€ ανά μαθητή/τρια. Εξαιρούνται ειδικές ομάδες και Ιδρύματα.
«Χελιδονίσματα»
Το πρόγραμμα στοχεύει στη γνωριμία των μαθητών με τα μεταναστευτικά είδη πουλιών και κυρίως τα είδη χελιδονιών που επισκέπτονται τη χώρα μας με τον ερχομό της άνοιξης καθώς και στην εξοικείωση των μαθητών με δράσεις προστασίας των άγριων πουλιών στο αστικό περιβάλλον. Οι μαθητές/τριες ενημερώνονται για το μεταναστευτικό ταξίδι των χελιδονιών, τις βασικές τους ανάγκες και τις δυσκολίες που συναντούν κατά το ταξίδι τους μέσα από σχετική εκπαιδευτική παρουσίαση και στη συνέχεια αναλαμβάνουν ενεργό δράση φτιάχνοντας τη δική τους πήλινη τεχνητή φωλιά για Σπιτοχελίδονα. Όλα τα απαραίτητα υλικά για την κατασκευή της φωλιάς προμηθεύονται από την Ορνιθολογική.
Η δραστηριότητα περιλαμβάνει:
Α. Επίσκεψη στο Κέντρο Προσανατολισμού & Ενημέρωσης ("Κιβωτός των Σπόρων")
Στον ειδικά διαμορφωμένο χώρο γίνεται υποδοχή των μαθητών/τριών και παρουσίαση για τα χελιδόνια. Οι μαθητές/τριες γνωρίζονται με τα πέντε διαφορετικά είδη χελιδονιών, τις συνήθεις τους, το μεταναστευτικό τους ταξίδι και τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν σε αυτό, αλλά και τις απειλές που δέχονται όταν φτάνουν στον προορισμό τους.
Β. Κατασκευή φωλιάς
Στη συνέχεια οι μαθητές/τριες περνούν σε ειδικά διαμορφωμένο χώρο για το εργαστήριο κατασκευής φωλιάς. Λαμβάνουν οδηγίες και τα απαραίτητα υλικά για να κατασκευάσουν τις φωλιές. Οι φωλιές φτιάχνονται από πηλό και κάθε μαθητής/τρια φτιάχνει από μια φωλιά που μπορεί να την τοποθετήσει στο μπαλκόνι ή στην αυλή του.
* Για την υλοποίηση του προγράμματος προβλέπεται συμβολική συμμετοχή 3,5€ ανά μαθητή/τρια. Εξαιρούνται ειδικές ομάδες και Ιδρύματα.
«Ένα δώρο για τα πουλιά»
Το πρόγραμμα στοχεύει στη γνωριμία των μαθητών/τριών με χαρακτηριστικά είδη πουλιών που διαχειμάζουν στις πόλεις, στην εξοικείωσή τους με τεχνικές επαναχρησιμοποίησης υλικών και στην παρότρυνσή τους σε απλές δράσεις προστασίας των άγριων πουλιών στο αστικό περιβάλλον. Οι μαθητές/τριες ενημερώνονται για είδη πουλιών που απαντούν στις πόλεις κατά τη διάρκεια του χειμώνα, για τις βασικές τους ανάγκες, τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν κατά τους κρύους μήνες και για τρόπους προστασίας που μπορούν οι ίδιοι/ιες να αναλάβουν. Ακολουθεί το εργαστήριο κατασκευής ταΐστρας όπου κάθε μαθητής/τρια φτιάχνει τη δική του ταΐστρα αξιοποιώντας ανακυκλώσιμα υλικά και χρησιμοποιώντας σπόρους κατάλληλους για άγρια πουλιά. Τα απαραίτητα υλικά για την κατασκευή της ταΐστρας προμηθεύονται από την Ορνιθολογική ενώ τα ανακυκλώσιμα υλικά προσκομίζουν οι μαθητές/τριες.
Η δραστηριότητα περιλαμβάνει:
Α. Επίσκεψη στο Κέντρο Προσανατολισμού & Ενημέρωσης ("Κιβωτός των Σπόρων")
Στον ειδικά διαμορφωμένο χώρο γίνεται υποδοχή των μαθητών/τριών και παρουσίαση με θέμα τα είδη πουλιών που διαχειμάζουν στην πόλη. Οι μαθητές/τριες ενημερώνονται για είδη πουλιών στα οποία μπορούν να προσφέρουν τη βοήθειά τους (Κοκκινολαίμης, Σπιτοσπουργίτης, Καλόγερος, Γαλαζοπαπαδίτσα κ.ά.), τις συνήθειες τους, τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν κατά τις κρύες μέρες του χειμώνα, καθώς και τις ιδιαίτερες προσαρμογές που έχουν αναπτύξει τα είδη για να προστατευθούν.
Β. Σύντομη περιήγηση-παρατήρηση πουλιών στις λίμνες
Στην συνέχεια, κατευθυνόμενοι προς τον κλειστό χώρο υλοποίησης του εργαστηρίου κατασκευής ταΐστρας και εφόσον ο καιρός το επιτρέπει, πραγματοποιούνται στάσεις στις δύο κεντρικές λίμνες του Πάρκου για την παρατήρηση υδρόβιων πουλιών.
Γ. Κατασκευή ταΐστρας
Τέλος, οι μαθητές/τριες περνούν σε ειδικά διαμορφωμένο χώρο για το εργαστήριο κατασκευής ταΐστρας. Λαμβάνουν οδηγίες και τα απαραίτητα υλικά για να κατασκευάσουν τις ταΐστρες. Οι ταΐστρες φτιάχνονται από ανακυκλώσιμα ή/και φυσικά υλικά και κάθε μαθητής/τρια φτιάχνει από μια ταΐστρα που μπορεί να την τοποθετήσει στο μπαλκόνι ή τον κήπο του σπιτιού του/της ή στην αυλή του σχολείου. Τέλος, δίνονται οδηγίες για τη συντήρηση και ανανέωση της ταΐστρας καθώς και για την παρατήρηση των πουλιών που θα προσελκύσουν οι ταΐστρες.
* Για την υλοποίηση του προγράμματος προβλέπεται συμβολική συμμετοχή 3,5€ ανά μαθητή/τρια. Εξαιρούνται ειδικές ομάδες και Ιδρύματα.
